NEDEN SÜMSÜK?
Bir arkadaşımla toplantı sırasında mesleki şakalar yapıyorduk. Bana siz biyologların Sümsük Kuşuna neden sümsük ismi taktığınızı anlayamıyorum diyerek sitem etti. Bu kadar güzel ve özellikleri itibariyle mükemmel bir kuşa sümsük diye isim verilmesini yadırgamıştı. Hatta hayvanların bizim yeryüzündeki çocuklarımız gibi olduğunu ve onlara güzel isimler verilmesi gerektiğini ve burada en büyük sorumluluğun ise biyologlara ait olduğunu söyledi.
Öyle ya Sümsük Kuşu dediğimiz kuş okyanusa 30-40m kadar yükseklikten torpido gibi 5 m’ye dalıp, balık tutabilen, kanat açıklığı 1m’ye varan harika bir deniz kuşu. Sümsük kelimesinin Türkçe karşılığı olan “mıymıntı, sünepe, uyuşuk, pısırık, miskin, tembel” sıfatlarının hiçbirisi bu kuşu tanımlamaz.
Doğrusu bu konuda bir fikrim yoktu. Araştırınca da ortaya paylaşmam gerektiğini düşündüğüm bazı tespitler çıktı. Belki aranızda bilenler vardır. Bilimsel terimlere Türkçe karşılık bulurken bazen İngilizce’sinden çevirilerde hatalar olabiliyor. Benim de aklıma ilk bu geldi. Sümsük Kuşu’nun bilimsel adı Morus bassanus. İngilizce adı ise Northern Gannet. “Gannet” kelimesi ise eski İngilizce bir kelime olan “Ganot” kelimesinden türemiş bu kelimenin Türkçe karşılığı ise “güçlü, eril” demekmiş yani bizim “sümsük” kelimesi buradan gelmiş olamaz. Sonuçta İngilizce adlandırılmasında isim güzel kullanılmış.
Daha sonra araştırmaya devam ederken eski Türkçe lehçelerde bir kelime çıktı karşıma. Sumsuk. Bu kelime yerel halk deyişlerinden bir kelime ve anlamı “yumruk, yumrukla vurma” demekmiş. Kelime bizim kuşa bence daha gerçekci oldu. Sizce de Morus bassanus denize sumsuk gibi inmiyor mu?
Fotoğraf: Ahmet KARATAŞ
Doğa ve Sürdürülebilirlik Derneği kurucusu ve yönetim kurulu başkanıdır. 1994 yılında Çevre Bakanlığında Biyolog olarak göreve başladı. Meslek kariyeri boyunca çevre yönetimi ve doğa koruma konularında hem mesleğinde hem de gönüllü olarak çok sayıda proje, yayın ve kampanya çalışmalarına katıldı. 1999-2017 yılları arasında Türkiye Tabiatını Koruma Derneğinde gönüllü olarak aktif görevlerde bulundu, 2009-2017 tarihleri arasında Genel Başkan Yardımcılığı, aynı zamanda 2010-2018 yılları arasında Tabiat ve İnsan dergisi sorumlu yazı işleri müdürlüğü yaptı. Çevre ve Şehircilik Bakanlığında Su ve Toprak Kirliliği İzleme Şube Müdürlüğü görevinden Nisan 2023'de emekliye ayrıldı.
Aynı soru benimde aklıma geldi.Sonra aklıma şu geldi.Ben Çorum’luyum.Bizim oralarda eski bir deyiş vardır “Valla sumsuğu godummu yere yapıştırırım ” diye.O an anladım bu muhteşem hayvana niye böyle dendiğini.
Sumsuk kelimesinin yumruk ve benzeri darbe anlamına geldiğini bilmiyordum. Ama bu kuşa sümsük denmesinin nedeninin suda martılara bile dudak uçurtan becerisi ile değil karada beceriksizce yürümesi ile ilgili olduğunu bir yerlerden okumuştum. Sonuçta farketmez. kuş karada bildiğimiz sümsük. Denizde ise az bilinen yumruk anlamında sumsuk-sümsük.