Dünya Çevre Günü 2023: Plastik Kirliliğini Yenelim! (Beat Plastic Pollution)

2023 Dünya Çevre Günü bu yılki teması ile hükümetlere, belediyelere, kuruluşlara ve endüstriye, acilen plastik kirliliğine son verecek çözümlere yatırım yapma ve bunları uygulama konusunda güçlü bir çağrı yapmaktadır. Birleşmiş Milletler Çevre Programı öncülüğünde ve 1973’ten beri her yıl 5 Haziran’da düzenlenen Dünya Çevre Günü etkinliği, çevreyle ilgili halka erişim, bilinçlendirme ve eyleme geçmek için en büyük küresel platformlardan biridir. Dünya çapında milyonlarca insan tarafından kutlanmaktadır.

Plastik mucize bir malzeme olarak biliniyordu

Plastikler günlük yaşamı dönüştürdü. Uygun fiyatlı, esnek, dayanıklı plastik; sağlık, inşaat, paketleme, enerji, ulaşım, tarım ve tekstil sektörlerindeki ilerlemeler dahil olmak üzere topluma birçok fayda sağladı.

Öyleyse sorun nedir?
• İnsanoğlu plastiğe bağımlıdır. Yılda yaklaşık 430 milyon ton plastik üretiyoruz, bunların üçte ikisi kısa ömürlü ve kısa sürede atık haline gelen ürünler.
• Sürdürülemez üretim, tüketim ve bertaraf etme alışkanlıklarımız plastik kirliliği sorunlarını daha da artırıyor. Plastik ucuz ve üretilmesi kolaydır. Her yıl 19-23 milyon ton plastik su ekosistemlerine atılıyor.
• Geri dönüşüm kendi başına çalışmıyor. Şimdiye kadar üretilen plastiğin yüzde 10’undan azı geri dönüştürüldü. Geri kalanı, genellikle tek bir kullanımdan sonra gömülür, yakılır veya çöpe atılır.
• Her yıl yaklaşık 4 milyon ton plastik atık, yüksek gelirli ülkelerden, atıkları çevreye duyarlı bir şekilde yönetmek için sınırlı altyapıya sahip düşük ve orta gelirli ülkelere ihraç edilmektedir.
• Plastik, iklim değişikliğine katkıda bulunur. Plastik ürünlerin yaklaşık yüzde 98’i işlenmemiş fosil yakıtlardan üretilmektedir ve plastikler, sera gazı emisyonlarının yüzde 3’ünden fazlasını üretmektedir.
• Plastik kirliliği küresel bir sağlık riski haline gelmiştir. Bilimsel literatür, plastik üretim ve atık bertaraf alanlarının bitişiğinde yaşayan işçiler ve topluluklar da dahil olmak üzere plastik yaşam döngüsünün her aşamasında plastikteki kimyasallar ile insan sağlığına verilen zarar arasında bağlantı kurmaktadır.
• Gıda ve içecek endüstrisi – en yüksek tek kullanımlık ambalaj hacmine katkıda bulunan sektör – gelişmekte olan ülkelerde ana plastik atık kaynağıdır ve sahil temizliği sırasında toplanan en yaygın 10 öğeden 9’undan sorumludur.

2023 Dünya Çevre Günü teması neden “plastik kirliliğine çözümler” olarak belirlendi?

Plastik kirliliği, hem insanların hem de gezegenin sağlığı için ciddi bir tehdittir. Gezegenin karşı karşıya olduğu iklim değişikliği, biyolojik çeşitlilik kaybı ve kirlilik üçlü krizine katkıda bulunur. Dünya Çevre Günü bu tema ile, plastik kirliliğini sona erdirmenin mümkün olduğunu ve bunu yaparken yaşam döngüsü yaklaşımına geçebileceğimize vurgu yapmaktadır. Evet, plastik, ekonomimizde değer biçilmesi gereken dayanıklı ve çok yönlü bir yeniliktir. Ama kendimize sormalıyız, ürettiğimiz tüm plastiğe ihtiyacımız var mı? Plastik ürünleri, özellikle gereksiz, sorunlu ve zararlı olanları ortadan kaldırmak mümkün mü? Kullanımı hangi yollarla azaltabiliriz? Atıkları ortadan kaldıran ürünleri nasıl yeniden tasarlayabiliriz? Gelecek nesillerin iyiliği için plastikle ilişkimizi azaltmak, yeniden kullanmak, yeniden icat etmek ve yeniden tasarlamak için plastikleri yaşam döngüsü boyunca hep birlikte çalışmalıyız.

Yaşam döngüsü yaklaşımı nedir?

Plastik kirliliği krizi esas olarak doğrusal plastik ekonomisinden kaynaklanmaktadır: üret, kullan ve at. Plastik kirliliğiyle etkili bir şekilde mücadele etmek, ürün tasarımından üretime ve tüketime ve atık yönetimine kadar plastiğin yaşam döngüsünün tüm aşamalarını ele alan, her aşamada kirliliği ve atığı azaltan bir yaklaşımı gerektirir. Plastik kirliliğine yönelik bu yaşam döngüsü yaklaşımı, plastik ürünlerin, hizmetlerin ve bunların alternatiflerinin, yaşam döngülerinin her aşamasında – ham maddelerin çıkarılması ve ikincil malzemelerin işlenmesinden tasarım, üretim, dağıtım, bakım, kullanım ve kullanım sonu yönetimine kadar – neden olduğu tüm potansiyel etkileri dikkate alır. Yaklaşım aynı zamanda çevresel etkiler ve sürdürülebilirlik arasındaki dengeleri de ele alır ve hem çevresel hem de sosyo-ekonomik bir bakış açısıyla en iyi uygulamaları ortaya koyabilir.

Doğrusaldan döngüsele

Yaşam döngüsü yaklaşımını izleyerek, ekonominin işleyiş biçimini doğrusaldan döngüsel ekonomiye dönüştürmemiz gerektiği sonucuna varabiliriz. Plastikler için döngüsel bir ekonomi:

• Gereksiz ve tehlikeli plastik üretimini ve tüketimini ortadan kaldırarak yerine ikame atık tasarlar.
• Ekosistemler ve insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkileri önler.
• Ürün ve malzemeleri yeniden kullanım ve geri dönüşüm ile ekonomide tutar.
• Plastik kirliliğini çevreye duyarlı bir şekilde yönetir.

Bu değişim, ekonomide plastiklerin güvenli, verimli ve döngüsel kullanımlarını teşvik etmek için; alternatif malzemelerin araştırılması ve tasarımına yatırım yapmak, atık yönetimi altyapısında reform yapmak, geri dönüşüm için yeni teknolojiler geliştirmek, tüketim modellerini değiştirmek ve yeni iş modellerini teşvik etmek gibi birbiriyle bağlantılı ekonomik, sosyal ve çevresel yönleri ele alan entegre çözümler gerektirir. Araştırmalar, 2040 yılına kadar yeni bir plastik ekonomisine yatırım yapmanın 700.000 ek iş yaratabileceğini ve kayıt dışı sektörde, büyük ölçüde gelişmekte olan ülkelerde milyonlarca işçi için geçim kaynaklarını iyileştirerek 4,5 trilyon ABD dolarından fazla tasarruf sağlayabileceğini göstermektedir. Disiplinler, sektörler ve yerel, bölgesel ve küresel ölçekler arasında olağanüstü işbirliği, plastik ve plastik polimerlerdeki muazzam büyümeyi tersine çevirmek için hayati önem taşımaktadır.

#BeatPlasticPollution (Plastik Kirliliğine Son Ver)-Herkes üzerine düşeni yapabilir

2018’den beri UNEP liderliğindeki #BeatPlasticPollution (Plastik Kirliliğini Yenelim) kampanyası, daha az plastik kirliliği olan bir dünyaya adil, kolektif ve küresel bir geçişi savunmaktadır. #BeatPlasticPollution kapsamında plastik kirliliğinin önlenmesine yönelik yenilikleri, teknolojileri ve politika çözümlerini içeren farkındalık çalışmaları 2023 Dünya Çevre Günü ile devam etmektedir.
Kampanya, bireylerin ve toplulukların, plastik kirliliğiyle mücadele etmek için büyük ölçekli çözümlere yatırım yapabilecek ve uygulayabilecek kuruluşlar olarak hükümetler, belediyeler, finans kurumları, sivil toplum ve endüstrilerle çevresel eylemin önemli itici güçleri olduğunu vurgulamaktadır.
Hükümetler, belediyeler, işletmeler ve finans sektörü harekete geçebilir, taahhütte bulunabilir, yeni normlar ve standartlar belirleyebilir:

• • Gereksiz plastikleri ortadan kaldırın
  • Plastik tüketiminin azaltılmasını teşvik etmek, plastiğin yeniden kullanımını teşvik etmek, gereksiz plastik ambalaj ve ürünleri yasaklamak, geri dönüşüme yatırım yapmak ve plastik kirliliğiyle mücadele eden ortaklıklar kurmak için politikalar belirleyin ve yasal düzenlemeler yapın
  • Doğrusal bir plastik ekonomisinden döngüsel yaklaşıma geçiş yapın: ortadan kaldırın, yenilik yapın ve dolaşıma sokun.
  • Plastik ambalaj ihtiyacını azaltın. Üretilen plastik ambalajın yüzde 100’ünün yeniden kullanılabilir, geri dönüştürülebilir veya kompostlanabilir olduğundan emin olun.
  • Genişletilmiş üretici sorumluluğu ve depozito iade programları tarafından desteklenen büyük ölçekli yeniden kullanım girişimlerini destekleyin.
  • Plastik içinde muhafaza edilen ürünü, plastik ambalaja ihtiyaç duymayacak şekilde yeniden tasarlayın.
  • Plastik atıkların yerel olarak toplanması ve ayrıştırılması için geri dönüşüm ve sürdürülebilir atık yönetimi altyapısına yatırımı harekete geçirmek için teşvikler sağlayın.
  • Yeniden kullanım ve geri dönüşüm, plastik etiketleme ve küresel ticaret işbirliği için tasarım standartlarında ulusal, bölgesel, sektöre ve çözüme özel hedefleri içeren ortak bir çerçeve benimseyin.
• “Yeni Plastik Ekonomisi Küresel Taahhüdü” ve “Plastik Kirliliği ve Deniz Çöpü Küresel Ortaklığı” gibi girişimlere bağlı kalın.

Plastik kirliliğine son vermek için küresel müzakereler devam etmektedir

• Dünyanın dört bir yanından hükümetler ve paydaşlar, deniz ortamı da dahil olmak üzere plastik kirliliği konusunda yasal olarak bağlayıcı bir belgeye yönelik müzakereleri ilerletmek için Hükümetlerarası Plastik Kirliliği Müzakere Komitesi’nin ikinci oturumu için 29 Mayıs – 2 Haziran 2023 tarihleri ​​arasında Paris’te bir araya geldiler.

Bireyler, gruplar ve topluluklar seslerini ve tercihlerini kullanabilirler

2023 Dünya Çevre Günü, insanların plastik kirliliği konusundaki eylemlerinin önemli olduğunu hatırlatmaktadır. Hükümetlerin ve işletmelerin plastik kirliliğiyle mücadele etmek için attığı adımlar, bu eylemin sonuçlarıdır. İnsanlar, aşağıdakiler gibi günlük yaşamlarında sürdürülebilir seçimler yaparken aynı zamanda ilerlemeyi desteklemeye devam edebilir:
• Tek kullanımlık ürünler yerine tekrar kullanılabilir ürünleri tercih edin.
• Yerel süpermarketler, restoranlar ve tedarikçilerden tek kullanımlık plastik ambalaj ve çatal bıçak takımlarından geçiş yapmalarını isteyin. Ürünlerde ve ambalajlarda tek kullanımlık plastiğin önlenmesi için yenilikleri destekleyin.
• Yerel yetkililerden atık yönetimini iyileştirmelerini isteyin.
• Okullardan, üniversitelerden veya iş yerlerinden tek kullanımlık plastiği yasaklamalarını ve zararlı plastikleri tedarik zincirlerinden çıkarmalarını isteyin.
• Karar vericileri, plastikler için döngüsel ekonomiye yönelik politikaları desteklemeye teşvik edin.
• Karar vericileri, teşvikleri işlenmemiş plastik üretiminden uzaklaştırıp, yeniden kullanım modelleri ile toplama ve geri dönüşüm altyapısı geliştirmeye ve genişletmeye yönlendirmeye teşvik edin.
• Karar vericileri, “Yeni Plastik Ekonomisi Küresel Taahhüdü” ve “Plastik Kirliliği ve Deniz Çöpü Küresel Ortaklığı” gibi girişimlerde bulunmaya teşvik edin.
• Umudunuzu kaybetmeyin! Plastik kirliliği konusunda herkesin eylemleri önemlidir. İlerleme kaydediliyor ve ivme artıyor!

Beat Plastic Pollution Uygulama Kılavuzunda daha fazla çözüm bulun.

Kaynak: Dünya Çevre Günü 2023