YANAN ORMANLARDA NE OLUR? NE OLMAMALI?

İklim krizi Akdeniz orman ekosistemlerini orman yangınlarına karşı büyük oranda savunmasız kılmaktadır. İçerisinde muazzam bir biyolojik çeşitlilik barındıran doğal kızılçam ormanlarımız yanmaktadır. Bu ormanlarımızın baskın ağaçları olan kızılçamlar yangına ve kuraklığa yüksek adaptasyona sahip değerli ağaçlarımızdır. Onların meydana getirdiği ve birbirine bağlı milyonlarca türü barındıran bu eşsiz ekosistemleri geri getirme şansımız yoktur. Ama her şeye rağmen onarmaktan vaz geçemeyeceğimiz de açıktır. Yangınların ardından bu alanların tekrar nasıl ağaçlandırılması gerektiği ise tartışma konusu olmaktadır.

Doğanın doğal yangınlar karşısında kendini yenileme projesi bizim çabalarımızdan çok daha verimli ve doğru yönetilir. Bu bir orman ekosistemini meydana getiren yaşam formlarının genlerinde kodlanmış ve milyonlarca yıl süren evrimsel bir gelişmeyle kazanılmış bir güçtür. Eğer biz insanlar bu ormanların yanmasına ve iklim değişikliği krizine sebep olmasaydık, bu büyüklükte olmamakla birlikte doğal ormanlarda zaman zaman yıldırım düşmesi sonucunda yangınlar ve iklimsel değişimler nedeniyle aşırı kuraklık gibi doğal olaylar zaten meydana geliyordu. Doğa da bu olaylar karşısında kendini daima yenileyebiliyor, yaralarını her sardığında daha da güçleniyor direnç kazanıyordu.

Şimdi biz bu sahalara yine müdahil olmazsak ne olur? Asıl önemli olan ve bize yön vermesi gereken mühendislik uygulamaları bu sorunun cevabında aranmalı. Yanan alanlarda süksesyon denilen aslında bilimsel açıdan çok kompleks ve ekosistemleri daha sonra kararlı ve dengeye ulaştıran bir süreç başlar. Biraz yalın bir anlatımla ifade edersek süksesyon bitki topluluklarının sırasıyla alana yerleşmesidir diyebiliriz. Bu aşamada yanan alanda yanan bitki topluluklarının küllerinden meydana gelen verimli bir örtü vardır. Yangından korunmuş tohumlar da toprakta saklanmıştır. İlk olarak tohumları rüzgarda hızla yayılan ve uzaklara gidebilen öncü tek yıllık bitkiler sahaya yerleşirler, bu bitkiler hem besin hem de sığınak görevi görerek böcekleri, kuşları, sert tohumları yayabilecek hayvanları alana çekecektir. Böylece alana çok yıllık bitkiler ve Akdeniz bitki örtüsü olan Maki’nin çalı formundaki fazla boylanmayan bitki türleri gelip yerleşecektir. Bu yenilenme ve onarım süreci 50-100 yıl alabilir. Daha uzun dönemlerde alan yeniden doğal bir Kızılçam ormanı da olabilir. Bu süre aslında insan ömrü için çok uzun ama doğanın yapılanma süreci için çok kısa bir zaman dilimidir.

Akdeniz bitki örtüsü Maki burada anahtar role sahiptir. Çünkü Akdeniz’in kurak ikliminde suyun korunması ve erozyonun önlenmesi makinin varlığına bağlıdır. Maki bitki toplulukları aynı zamanda yaban hayatının korunması ve varlığını sürdürebilmesi için de fonksiyonel olarak büyük bir öneme sahiptir.

Yanan Kızılçam ormanları eğimli arazilerdir. Şu anda rüzgar ve yağmur erozyonuna karşı çok savunmasız kalmıştır. Erozyon meydana gelmemesi için bu ormanın kendini uzun dönemli yenilemesini beklememeliyiz. İnsan faaliyetleri sonucunda yanan ormanları bir an önce restore etmek günümüzde karşı karşıya bulunduğumuz artan çevresel baskılar nedeniyle zaten zaruri hale gelmiştir.  Ama mühendislik uygulamalarından beklentimiz kesinlikle ormanın doğal yenilenme sürecini mümkün olduğunca koruyan ve gözeten yaklaşımlar, yaban hayatını ve biyolojik çeşitliliği destekleyen  ağaçlandırma uygulamalarıdır. Bu alanların tarım arazisi gibi düşünülerek ekonomiye kazandırılmak istenmesi, zeytin, badem ve ceviz gibi tarımsal tek tip ürünlerle ağaçlandırılma projeleri yapılması ve  alanın orman fonksiyonunu kaybetmesi gerek rüzgar gerekse yağmur erozyonuna açık hale getirilmesi anlamına gelir ki bu da uzun dönemli süreçlerde yaşam alanlarının ve kentlerimizin iklim değişikliğine adaptasyon zafiyetine neden olur.

YANAN AKDENİZ ORMAN EKOSİSTEMİNDE AĞAÇLANDIRMA ÇALIŞMALARI İÇİN BAZI ÖNERİLER

1- Ekosistem onarım yaklaşımı benimsenmeli. Biyolojik çeşitliliği yok edecek dozerlerle girip orman biyolojik çeşitliliğinin korunmuş tohumlarını barındıran toprak altüst edilmemelidir.

2- Her alanın bakısı, toprak derinliği ve su durumu gözetilerek ve yerel halkın geçim kaynakları dikkate alınarak ağaçlandırma planları uzmanlarca yapılmalıdır. Planlama yapıldıktan sonra sivil toplumun yardım ve katkıları için her plan kamuoyu ile paylaşılmalıdır.

3- Monokültür kızılçam ağaçlandırılmalarından vaz geçilerek maki formasyonunun temel türleri olan kermes meşesi, yabani zeytin, defne, mersin, koca yemiş, sandal, funda, kapari, sakız, zakkum, tesbih, menengiç, ardıç, ılgın, fıstık çamı, keçiboynuzu gibi türlerle karışık ağaçlandırma modeli çalışılmalıdır. Maki formasyonu alanın yaban hayatını ve biyolojik çeşitliliğini destekleyecek, orman köylüsüne de yeni geçim kaynakları oluşturabilecektir. Bu türlerle yapılan ağaçlandırmalar yangın şeritlerinin de eklenmesiyle sahayı yangına daha dirençli hale getirecek, iklim krizi karşında ekosistemin adaptasyon gücünü artıracaktır.

4- Fidan dikimleri uzman kişilerin rehberliğinde ve yapılan planlama çerçevesinde gönüllülerin katılımına da fırsat verecek şekilde uygun zaman aralığında, uzmanların gönüllülere vereceği bilgilendirme ve eğitimlerin sonrasında yapılmalıdır.

5- Yeni ağaçlandırma yapılan alanlarda tekrar yangın tehlikesi bulunacağından gerekli tedbirler alınmalı ve ağaçlandırma sahalarının yörede yaşayan köylülerin ve sivil toplum kuruluşlarının da katkılarıyla izlenmesi ve korunması için programlar ve işbirliği protokolleri hazırlanmalıdır.